Risico's | Begroting 2020

Risico's

1. Schadeclaims vergunningverlening voor ontgrondingen

1.	Schadeclaims vergunningverlening voor ontgrondingen
Omschrijving	De provincie krijgt (een) claim(s) voor schade die belanghebbenden ondervinden als gevolg van een vergunde ontgronding. Het betreft een doorlopend risico.
Oorzaken	In de Ontgrondingenwet is geregeld dat de provincie aan de aanvrager van de vergunning of aan andere belanghebbenden de schade moet vergoeden die deze lijden als gevolg van een ontgrondingsvergunning, indien deze schade redelijkerwijs niet voor hun rekening hoort te blijven (nadeelcompensatie) Schade aan de omgeving die is ontstaan als gevolg van een vergunde ontgronding kan worden geclaimd bij de provincie
Gevolg(en)	Indien de claim wordt gehonoreerd, dient de provincie de aanvrager van de vergunning of andere belanghebbenden financieel te compenseren voor de geleden schade.
Achtergrond informatie	In de Ontgrondingenwet is een regeling voor nadeelcompensatie opgenomen. Nadeelcompensatie houdt in dat de overheid aan belanghebbenden de schade vergoedt die zij ondervinden van een op zichzelf rechtmatig overheidsbesluit. Ook buiten het geval van nadeelcompensatie is het mogelijk dat de provincie wordt geconfronteerd met een claim van schade die is ontstaan als gevolg van een vergunde ontgronding. In het bijzonder bij grote actuele ontgrondingen, zoals zandwinningen, is het risico op schade aan de omgeving reëel aanwezig. Per geval kan de schadeclaim hoog zijn. Dit wordt beïnvloed door de aard en de omvang van de ontgronding en het karakter van de omgeving. De vergunningverlening is sinds 1 januari 2013 ondergebracht bij Omgevingsdienst Haaglanden; toezicht en handhaving gebeuren door de omgevingsdienst waarbinnen de desbetreffende ontgronding plaatsvindt
Maatregelen	Adequaat toezicht op een zorgvuldige uitvoering van de vergunningverlening door de omgevingsdienst.
Status	In 2017 is een beroep op nadeelcompensatie ingediend met betrekking tot de zandwinning Zevenhuizerplas. De indienende partij heeft verzocht de behandeling van de vordering voorlopig op te schorten in afwachting van de uitkomsten van een andere civielrechtelijke procedure. De rechtbank heeft in deze zaak inmiddels een tussenvonnis uitgesproken, waardoor meer duidelijkheid is ontstaan in de omvang van de schade en de vergoedingsconstructie tussen partijen. De indienende partij heeft de provincie opnieuw verzocht de behandeling van de vordering op te schorten in afwachting van een definitieve uitspraak in de civielrechtelijke procedure. Een schatting van de te verwachten schade kan op grond van het tussenvonnis worden gemaakt. Het is niet de verwachting dat in begrotingsjaar 2020 al een beroep op deze reserve wordt gedaan.

2. Renterisico

2.	Renterisico
Risico	De rentekosten voor leningen om in de financieringsbehoefte te voorzien zijn hoger dan de geprognostiseerde rentekosten.
Oorzaken	Macro-economische ontwikkelingen leiden tot een hogere rentevoet. De financieringsbehoefte neemt in de komende jaren sneller toe dan voorzien door onvoorziene toename van de voorgenomen uitgaven en/of een afname van de begrote inkomsten (zoals bijvoorbeeld de inkomsten uit het provinciefonds).
Gevolg(en)	De financiële ruimte neemt af.
Achtergrond informatie	De provincie trekt langlopende leningen aan om in de financieringsbehoefte te voorzien. De financieringsbehoefte zal de komende jaren toenemen door de afloop van bestaande leningen en de omvang van voorgenomen uitgaven. De jaarlijkse rentekosten van de financieringsbehoefte worden bepaald door de omvang van de bestaande leningenportefeuille, de financieringsbehoefte als gevolg van voorgenomen uitgaven en de van toepassing zijnde rentetarieven.
Maatregelen	In de begroting is uitgegaan van een conservatieve inschatting van de rentevoet. Ook de berekening van de financieringsbehoefte is conservatief.
Status risico	In 2019 zijn diverse nieuwe geldleningen aangetrokken tegen een historisch lage rente. Door de omvang van de aangetrokken en nog aan te trekken geldleningen is het een reëel risico voor de begroting als de rente gaat stijgen. De inschatting is dat de kans op een substantiële rentestijging in het komende begrotingsjaar zeer laag is. Bovendien kan een beperkte stijging nog opgevangen worden binnen het huidige rentebeleid ondanks een neerwaartse aanpassing van de verwachte rente die bij deze begroting is doorgevoerd. Dit betekent dat voor het komende begrotingsjaar dit risico niet nader is gekwantificeerd. Op het moment dat de rentevoet een stijging laat zien, zal dit risico als financieel risico worden opgenomen.

4. Risico’s PMR - 750 ha natuur en recreatie

4.	Risico’s PMR ‘Buijtenland van Rhoon’
Risico	De uitvoering van de inrichtingsplannen voor het PMR-project ‘Buijtenland van Rhoon’ door de gebiedscoöperatie verlopen niet conform planning en binnen budget.
Oorzaken	Hogere vastgoedkosten vanwege planschadeclaims, schadeloosstellingen en/of prijspeilwijzigingen. Vertraging in de uitvoering door juridische (onteigenings)procedures of onvoldoende regie op gebiedscoöperatie Excessieve stijging van de grondprijzen (marktontwikkelingen) Tegenvallende inrichtingskosten
Gevolg(en)	Financieel: negatieve financiële gevolgen tijdens de uitvoering leiden tot lagere beschikbare beheerkosten: het budget komt ten gunste van revolverend beheer. Politiek/bestuurlijk: imagoschade.
Achtergrond- informatie	De provincie voert het PMR-project ‘Buijtenland van Rhoon’ voor eigen rekening en risico uit. Hiervoor is een taakstellend budget beschikbaar. De financiering van het project is gedekt door de gezamenlijke PMR-partners en vastgelegd in de Uitwerkingsovereenkomst (UWO) PMR 750 ha. De bijdrage van Zuid-Holland bedraagt € 9 mln, de stadsregio Rotterdam draagt € 18 mln bij, de gemeente Rotterdam draagt € 9 mln bij en het Rijk € 112 mln (bedragen prijspeil 2006; in de business case zijn de bijdragen geïndexeerd).
Maatregelen	In geval van onvoorziene omstandigheden (zoals excessieve grondprijsstijgingen) kan de provincie in overleg treden met het Rijk (op grond van art. 12 van de UWO). Om de risico’s goed te beheersen wordt risicomanagement toegepast. Met behulp van een (financiële) business case is inzichtelijk gemaakt wat mogelijke meerkosten zouden kunnen zijn als deze risico’s zich voordoen. De verwachtingswaarde van mogelijke meerkosten, volgend uit het risicoprofiel, vormt de onderbouwing van deze post in de business case van het project (over de gehele looptijd). Periodiek worden risicoanalyses uitgevoerd met nadrukkelijk aandacht voor de invloed van tijdrisico’s op de financiële planning.
Status risico	In het najaar van 2018 zijn een streefbeeld en een samenwerkingsovereenkomst met de gebiedscoöperatie opgesteld. Hierin zijn de doelen en budgetten voor de inrichting vastgelegd. Hiertoe moet het bestemmingsplan nog worden aangepast van moerasnatuur naar akkernatuur. Het risico op hogere inrichtingskosten is beperkt. Het risico betreft vooral de grondaankopen. Momenteel moet de provincie nog circa 100 ha grond aankopen via schadeloosstelling of planschade. In de business case van het PMR is hier voldoende buffer voor aanwezig. Er is op basis van de actuele inzichten dan ook geen aanleiding het risico vanuit de algemene middelen financieel af te dekken.

5. Deelnamerisico ROM-D Capital BV

5.	Deelnamerisico ROM-D Capital BV
Risico	Het publiek investeringsfonds van de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Drechtsteden weet haar bedrijfseconomische doelstellingen niet te behalen.
Oorzaken	Mogelijke regionaal strategisch effecten die voor de ROM-D niet beïnvloedbaar zijn zoals veranderen of wegvallen van behoefte aan watergebonden gronden door macro-economische effecten. Of gronden waarin intrinsiek hoge onrendabele toppen aanwezig zijn om weer tot te vermarkten gronden te komen.
Gevolg(en)	De intrinsieke waarde van het aandelenkapitaal in ROM-D bedraagt aan het eind van de looptijd minder dan de nominale waarde (minus getroffen voorzieningen). Het maximale risico voor de provincie is gelijk aan het gestorte aandelenkapitaal in ROM-D Capital BV minus de voorziening die al is getroffen (€ 1,8 mln).
Achtergrond-informatie	De provincie neemt met € 10 mln deel in ROM-D Capital BV, het publiek investeringsfonds van de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Drechtsteden.
Maatregelen	Na formele uittreding van Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) zal in samenhang met de regionale evaluatie van diverse beleidsinstrumentaria, worden gekeken naar de governance en sturing van ROM-D. Met name op het gebied van investeringsbeslissingen en financieringsvraagstukken. In analogie bij de overige verbonden partijen is blijvend aandacht voor de beheersing en ontwikkeling van bedrijfsvoeringskosten. De ontwikkeling van de intrinsieke waarde monitoren in de relatie tot de hoogte van de getroffen voorziening.
Status risico	De huidige intrinsieke waarde van de aandelen bedraagt thans € 8,8 mln. Deze waarde ligt onder de nominale waarde (€ 10 mln) die is opgenomen in de begroting. Vooralsnog is er geen vooruitzicht dat de intrinsieke waarde herstelt. Hiervoor is een voorziening van € 1,8 mln getroffen. Voor 2020 is het niet uit te sluiten dat een verdere daling van de intrinsieke waarde optreedt vanwege de huidige structurele exploitatietekorten. Daartegenover staan enkele projecten op het punt van oplevering en draagt de vraag naar watergebonden bedrijventerreinen bij aan een positieve kans dat het exploitatietekort teruggedrongen zal worden. Daarnaast is de huidige structurering van de ROM-D dusdanig ingericht dat eventuele voorbereidingskosten en onderzoekskosten (R&D-kosten) die niet tot een investering leiden, ten laste komen van Capital B.V. Gegeven de huidige intrinsieke waarde van € 8,8 mln (ultimo 2018) is nog voldoende ruimte binnen de kaders van de al eerder getroffen voorziening van € 1,8 mln. Deze voorziening welke ter dekking van het ontstane verschil tussen de nominale waarde van € 10 mln en de intrinsieke waarde, heeft nu nog een ruimte van € 0,6 mln voor 2019. Hierdoor is het risico voldoende afgedekt en is geen extra reservering nodig ten laste van de algemene reserves.

6. Deelnamerisico InnovationQuarter

6.	Deelnamerisico InnovationQuarter
Risico	De ROM InnovationQuarter B.V. (IQ) weet haar jaarlijkse bedrijfseconomische doelstellingen niet te behalen.
Oorzaken	Mogelijk achterblijvende prestaties van de onderliggende investeringsportefeuille.
Gevolg(en)	Een waardedaling van het geïnvesteerde kapitaal in IQ (de intrinsieke waarde wordt lager dan de nominale waarde). Het maximale risico is € 25 mln minus de bufferreserve van € 4,7 mln binnen het begrotingsprogramma.
Achtergrond- informatie	De provincie neemt, samen met het ministerie van Economische Zaken, de gemeenten Rotterdam, Den Haag (o.a. via Stichting HEID), Delft, Leiden, Westland en de Zuid-Hollandse universiteiten en medische centra deel in InnovationQuarter. De provincie heeft voor € 25 mln aan kapitaal gestort. De provincie verkrijgt door haar kapitaalinbreng aandelen in de ROM InnovationQuarter B.V. De waarde van het aandelenkapitaal bedraagt € 25 mln nominaal.
Maatregelen	Monitoring ontwikkeling risicoprofiel op basis van de informatie uit de jaarrekening en tussenliggende AVA-behandelingen. In 2019 zal aandacht worden besteed aan de optimale uitnutting van meerjarig toegekende subsidieverstrekking. Blijvende aandacht is er voor de beheersing en ontwikkeling van de apparaatskosten van InnovationQuarter B.V.
Status risico	De huidige intrinsieke waarde bedraagt € 22,1 mln (peildatum ultimo 2018). De afname van de intrinsieke waarde van het aandelenkapitaal met € 2,9 mln wordt gedekt uit de reeds gedeeltelijk opgebouwde bufferreserve van € 4,7 mln. Dat betekent dat er voor begrotingsjaar 2020 nog voldoende ruimte is om het risico op verdere intrinsieke waardedaling op te vangen. Deze waardeafname past binnen het voorafgaand aangegeven waardeontwikkelingsprofiel. Op grond van de informatie uit de Jaarrekening 2018 is er geen aanleiding om het risicoprofiel bij te stellen. Op basis hiervan is het niet nodig een extra reservering te treffen ten laste van de algemene middelen. Voor wat betreft het beleidsmatige deel kan gesteld worden dat de maatschappelijke doelstellingen tot en met 2018 ruimschoots door IQ zijn behaald. De verwachting voor 2019 is dat hierop op vergelijkbaar niveau gepresteerd zal worden.

7. Invoering omgevingswet

7.	Invoering Omgevingswet
Risico	De provincie heeft onvoldoende (financiële) middelen en tijd om de invoering van de Omgevingswet inclusief het digitaal stelsel omgevingswet per 1-1-2021 voor te bereiden.
Oorzaken	De provincie is afhankelijk van voorbereiding door het Rijk (zoals het kenbaar maken van de landelijke digitale publicatievereisten (deadline van 30 juni 2019) en samenwerking tussen KOOP en Kadaster). Er is geen overgangsrecht voor de provinciale omgevingsvisie en omgevingsverordening in invoeringswet/-besluit Omgevingswet van kracht (gemeenten en waterschappen hebben wel overgangsrecht voor gemeenten einddatum 2029). De invoeringsdatum van de wet is uitgesteld (van 1-1-2019), maar het budget is niet bijgesteld. De scope van de implementatie/voorbereiding is per 1-1-2020 uitgebreid met beheer van de landelijke digitale voorziening (DSO-LV) en de interprovinciale investering in de informatieproducten natuur en externe veiligheid maar budget is niet opgehoogd.
Gevolg(en)	Extra benodigde middelen Provincies kunnen niet voldoen aan de digitale publicatieverplichtingen van de Omgevingswet, waardoor gemeenten, waterschappen, initiatiefnemers geen rekening kunnen houden met provinciaal beleid en provinciale regels. Provinciale en Europese belangen kunnen geschaad worden (bijvoorbeeld Erfgoed, Werelderfgoed en Europese milieu en natuurregels). Imagoschade.
Achtergrond-informatie	Op 22-3-2016 heeft de Eerste Kamer ingestemd met het wetsvoorstel Omgevingswet. Beoogde invoeringsdatum van de wet is 1-1-2021. De omvangrijke stelselwijziging omgevingsrecht is nog niet afgerond. In het bestuursakkoord tussen Rijk, IPO, UvW en VNG d.d. 1 juli 2015 is afgesproken vooruitlopend op de invoering van de wet te werken aan de implementatieopgave inclusief de digitaliseringsopgave, een impactanalyse uit te voeren en financiële onderzoeken te doen. De Omgevingswet vervangt 26 wetten geheel of gedeeltelijk (bijvoorbeeld Wabo, Wro, Tracéwet) en is te typeren als kaderwet. Vier aanvullingswetten worden ingevoegd in de wet, nadere regelgeving is vastgelegd in vier Algemene Maatregelen van Bestuur. De invoering loopt via de Invoeringswet, het Invoeringsbesluit en de Omgevingsregeling. De wet gaat uit van het ‘decentraal tenzij’ principe, bevat verbeterdoelen en is gericht op baten voor de maatschappij (initiatiefnemers; burgers, bedrijven). In bovenstaand bestuursakkoord is afgesproken dat decentrale overheden de transitiekosten zelf zullen dragen. Het Rijk financiert de invoeringskosten en de bouw van de landelijke voorziening digitaal stelsel Omgevingswet (DSO-LV). Om de implementatie te kunnen realiseren is een inschatting gemaakt van de transitiekosten en is een risicoanalyse voor de provincie Zuid-Holland uitgevoerd. De kosten zijn ingeschat op € 6 mln incidenteel in de implementatieperiode 2016-2019. Het betreft hierbij onder andere extra middelen om de transitie te begeleiden zowel intern als in relatie tot de externe partijen en de digitalisering van het omgevingsbeleid. De landelijke digitale voorziening wordt voorbereid en zal in het najaar van 2019 als eerste versie beschikbaar komen. Vanaf 2020 worden beheerkosten van deze interbestuurlijke landelijke voorziening mede gefinancierd conform het ondertekende beheerakkoord (18-12-2018). De impact van de Omgevingswet zal in de transitieperiode die loopt tot 2029 duidelijker worden, mede afhankelijk van bestuurlijke keuzes van gemeenten, provincie, Rijk en regionale partners.
Maatregelen	Binnen IPO en met VNG en Waterschappen een gezamenlijke (bestuurlijke) strategie ontwikkelen omtrent invoeringsdatum gekoppeld aan de werking van het DSO-LV richting de verantwoordelijk minister. Een verwachte financiële impact in kaart brengen van eventueel uitstel van de invoeringsdatum.
Status risico	Door de in 2018 gemaakte keuze voor de landelijke voorziening digitale stelsel Omgevingswet is de scope hiervan ingeperkt. Dit betekent dat de financiële risico’s tot invoering van de wet beperkter zijn dan aanvankelijk ingeschat. Op dit moment zijn er nog voldoende financiële middelen om het implementatieprogramma in 2019 en 2020 te kunnen uitvoeren. De deadline voor de standaarden rond publiceren van de regels en plannen (30 juni 2019) is echter niet gehaald door het Rijk. Eind 2019 beslist de minister over de haalbaarheid van de invoeringsdatum. Op dat moment wordt de verwachte financiële impact in kaart gebracht.

8. Meerkosten als gevolg van onverwachte incidenten bij projecten in uitvoering

8.	Meerkosten als gevolg van bijzondere incidenten bij projecten in uitvoering
Risico	Er vindt een bijzonder incident plaats bij projecten in uitvoering (zoals bijvoorbeeld ernstig bouwfalen, calamiteiten als gevolg van de werkzaamheden, faillissementen van uitvoerende partijen).
Oorzaken	Onzorgvuldig handelen van (onder)aannemers Onzorgvuldig toezicht Innovatieve bouwmethode Exogene factoren (economische ontwikkelingen, terrorisme/vandalisme)
Gevolg(en)	Meerkosten voor zover deze niet op de veroorzaker zijn te verhalen Imagoschade Na inventarisatie van de risico's op programmaniveau wordt de impact bepaald.
Achtergrond-informatie	Evenals bij het bestaande areaal (risico nr. 17: meerkosten als gevolg van bijzondere incidenten in het areaal) kunnen bij projecten in uitvoering incidenten optreden met een zeer kleine kans van optreden, maar met een zeer groot gevolg. Het is niet wenselijk om binnen elk individueel project financieel met deze bijzondere gebeurtenissen rekening te houden om onnodig beslag op budgetten te voorkomen. Afhankelijk van de omvang van de gevolgschade dient dit risico op programma- of strategisch niveau te worden opgevangen.
Maatregelen	Risicoanalyses op programmaniveau, waarbij geïnventariseerd wordt: in welke mate rekening is gehouden met dergelijke risico's bij lopende projecten; in hoeverre de materiële gevolgen van deze risico's zijn gedekt door een verzekering; wat mogelijke restgevolgen voor de provincie zijn en waar deze doelmatig kunnen worden afgedekt.
Status risico	In de afgelopen jaren hebben zich geen substantiële incidenten bij projecten in uitvoering voorgedaan. De aangehouden risicoreserves binnen de projectbudgetten en binnen het PZI zijn ruimschoots voldoende geweest om tegenvallers te kunnen opvangen. Momenteel bedraagt de totale risicoreservering binnen de projecten voor aanleg en verbetering circa € 142 mln. Daarnaast zijn twee risicoreserveringen op programmaniveau opgenomen in het PZI: het betreft € 99 mln voor de Rijnlandroute en € 42,8 mln voor het HOV-net Zuid-Holland Noord (bron: PZI 2020-2049).

9. Risico’s informatieveiligheid

9.	Risico’s informatieveiligheid – PM: nog aan te passen in overleg met beleidsafdeling
Risico	De informatievoorziening kan de vertrouwelijkheid, beschikbaarheid en integriteit van informatie onvoldoende borgen. NB: De operationele techniek voor het bedienen en elektronisch aansturen van mechanische en/of industriële objecten (zoals bruggen, pompen, gemalen, verkeersinstallaties) is op dit moment belegd bij DBI en maakt nog geen onderdeel uit van deze paragraaf.
Oorzaken	Mogelijke oorzaken voor risico’s in de informatievoorziening zijn: Onvoldoende waarborgen in de processen (binnen en buiten de afdeling I&A) Technische tekortkomingen in de ICT-infrastructuur en informatiesystemen Kwetsbaarheid voor cybersecurity-incidenten Onvoldoende aandacht van medewerkers
Gevolg(en)	De dienstverlening kan stilvallen, maar ook de bescherming van persoonsgegevens loopt gevaar. Gevolgen van het gebruik van onjuiste informatie kan leiden tot verkeerde besluitvorming. Onvoldoende informatiebescherming kan leiden tot financiële- en reputatieschade, schade aan bedrijfseconomisch belang.
Achtergrond-informatie	Betrouwbare informatie is cruciaal voor het functioneren van onze organisatie. Onze bedrijfsvoering kan substantieel geschaad worden als knelpunten optreden in de informatievoorziening of informatiebescherming.
Maatregelen	Regelmatig onderzoeken uitvoeren en ethische hackers inzetten. Risicomanagement binnen de operationele processen van de afdeling I&A. Regelmatig risicoanalyses-uitvoeren op de bedrijfsprocessen. Risicobeheersing organiseren en uitvoeren. Communicatie en bewustwording (ook een risicobeperkende maatregel) op het gebied van informatieveiligheid en privacy heeft inmiddels een continu karakter.
Status risico	Door de afdeling Informatisering en Automatisering worden vanuit technisch oogpunt al vele maatregelen getroffen om geconstateerde technische risico’s te beheersen. Op het organisatorische-, bedrijfsproces en gebruikersvlak wordt nu een stap gezet om risico’s vanuit deze benadering te beheersen. Deze maatregelen maken onderdeel uit van een integraal pakket aan maatregelen op het gebied van informatieveiligheid conform ISO27001.

10. Deelnamerisico Houdstermaatschappij Zuid-Holland (HZH)

10.	Deelnamerisico Houdstermaatschappij Zuid-Holland (HZH)
Risico	Waardeverlies op gestort aandelenkapitaal in de HZH.
Oorzaken	De provincie is voor 100% aandeelhouder van de HZH. Het risico bestaat dat in de toekomst de verkoopwaarde lager uitvalt dan de nominale waarde van de provinciale aandelen.
Gevolg(en)	Het resterende maximale risico is op termijn het ingelegde fondsvermogen (€ 172,5 mln) minus de risicoreserve (€ 43,1 mln) = € 129,4 mln. De huidige opgebouwde risicoreserve van € 43,1 mln is vooralsnog voldoende om risico’s op te vangen. Derhalve is in de paragraaf Weerstandsvermogen voor het resterende maximale risico een PM-post opgenomen voor het netto-effect.
Achtergrond- informatie	Voor de realisatie van de provinciale ambitie op het gebied van de energietransitie heeft de provincie in 2017 voor de uitvoering een toekomstbestendige en transparante structuur in de vorm van de Houdstermaatschappij Zuid-Holland B.V. (HZH) opgericht. De provincie is voor 100% aandeelhouder van de HZH. Op dit moment heeft HZH twee investeringsfondsen, te weten Energie-Innovatiefonds Zuid-Holland B.V. (ENERGIIQ) en Warmteparticipatiefonds Zuid-Holland B.V. (WPF). De aandelen van deze investeringsfondsen worden beheerd door HZH. Het provinciaal uitgangspunt is dat de twee investeringsfondsen in meerjarig perspectief revolverend zijn. De provincie heeft in 2018 en 2019 toegezegd het fondsvermogen HZH te verhogen naar maximaal € 172,5 mln aandelenkapitaal, mits aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Deze voorwaarden zijn op dit moment nog niet vervuld. Conform de huidige bestuurlijke afspraken wordt meerjarig in de risicoreserve ‘Energiefonds’ een bedrag opgebouwd tot 25% van het aandelenkapitaal. Deze is bedoeld om mogelijke tegenvallers bij de investeringsfondsen (gedeeltelijk) op te kunnen vangen. Dit bedrag is in 2020 volledig opgebouwd tot € 43,1 mln.
Maatregelen	De provincie heeft in de investeringsstrategieën als eis gesteld dat de twee (investerings)fondsen van HZH in meerjarig perspectief het intrinsieke ter beschikking gestelde vermogen in stand moeten houden. In de aandeelhoudersinstructies van de fondsen zijn daarover (eind)termijnen opgenomen van 15 jaar (ENERGIIQ) en 30 jaar (WPF) met de mogelijkheid voor tussentijdse evaluaties te beginnen medio 2020 bij ENERGIIQ. Dit om na te gaan in welke mate wordt voldaan aan de door de provincie beoogde (financiële) doelstellingen en waar noodzakelijk te kunnen bijsturen. Om het risico van waardedaling van de aandelen af te dekken zal de provincie de komende jaren (tot en met 2020) de risicoreserve verder aanvullen om mogelijke toekomstige waarderingsverschillen op te kunnen vangen, vooralsnog tot € 43,1 mln.
Status risico	Op dit moment is het fondsvermogen van HZH slechts beperkt geïnvesteerd. Daardoor zijn de eventuele financiële risico’s ook nog beperkt. De ontwikkeling van het fondsbeheer van HZH wordt periodiek gemonitord op risicobeheersing. Daarbij zal onder meer gekeken worden naar de mate van risicospreiding van het geïnvesteerd vermogen. Met name in relatie met de (voorgenomen) investeringen door WPF. Indien noodzakelijk kan de opbouw van de risicoreserve naar boven of naar beneden worden aangepast. Het huidige risicomanagementsysteem met voldoende onderlinge informatie-uitwisseling wordt verder verfijnd in overleg met HZH.

12. Lagere uitkering provinciefonds

12.	Lagere uitkering provinciefonds
Risico	De inkomsten uit het provinciefonds wijken af van wat in de meerjarenbegroting geraamd is.
Oorzaken	Ontwikkelingen in het accres Ontwikkelingen in de verdeelmaatstaven Effecten van taakmutaties Onderuitputting op de Rijksbegroting.
Gevolg(en)	Incidenteel en/of structureel tekort op de begroting.
Achtergrond- informatie	Omdat de uitkering van het provinciefonds afhankelijk is van de totale uitgaven van het Rijk is onderuitputting van het Rijk een risico voor de provincie. Dit wordt ook wel geduid met de term ‘trap-op-trap-af systematiek’. Elk jaar komen in mei, september en december circulaires uit van het Rijk met daarin de actuele prognose voor de wekelijkse uitkeringen van het provinciefonds. Hiermee verkrijgt de provincie periodiek inzicht in de ontwikkelingen.
Maatregelen	Op basis van de meest recente prognoses wordt in de begroting de uitkering uit het provinciefonds periodiek bijgesteld (op basis van mei, september en december circulaires van het Rijk). Eventuele afwijkingen op de begroting worden bij de jaarrekening opgevangen in de algemene reserve.
Status	Voor volgend jaar (en waarschijnlijk de daaropvolgende periode) is het meest reële risico een onderuitputting op de Rijksbegroting. Een afwijking van 1% is voor de provincie in absolute zin een risico van ongeveer € 3 mln. Voor het weerstandsvermogen wordt rekening gehouden met een maximale negatieve afwijking van € 5 mln met een kansinschatting van 50-75%.

13. Lagere opbrengsten Motorrijtuigenbelasting (MRB)

13.	Lagere opbrengsten Motorrijtuigenbelasting (MRB)
Risico	Risico is dat de inkomsten uit de opcenten lager uitvallen dan geraamd.
Oorzaken	Afspraken rond het klimaatakkoord en de daarbij behorende vrijstellingen voor elektrische auto’s; De opkomst van (private) lease-contracten; Verplaatsing van een leasebedrijf.
Gevolg(en)	Structureel tekort in de begroting.
Achtergrond- informatie	Niet van toepassing.
Maatregelen	Lobbyen om minimaal het huidige niveau van de inkomsten uit de motorrijtuigenbelasting te garanderen; Incidenteel reserveren via de algemene reserve om een terugval in een lopend begrotingsjaar op te vangen, omdat op de lopende uitgaven wellicht niet meer kan worden bezuinigd. Het opcententarief verhogen.
Status	De ontwikkelingen zijn voor begrotingsjaar 2020 nog niet te voorspellen. Wel dient rekening gehouden te worden met een toename van het risico. Zeker voor de periode 2021-2024. Op grond hiervan is het kanspercentage van het risico verhoogd.

14. Gevolgen waardeontwikkeling grondaandeel Zuidplas

14.	Gevolgen waardeontwikkeling Grondbank Zuidplas
Risico	De ontwikkelingen in de Zuidplaspolder gaan niet door. De gronden van de grondbank worden verkocht in de huidige staat zonder ontwikkelmogelijkheden.
Oorzaken	De Grondbank RZG Zuidplaspolder, waarin de provincie voor 40% deelneemt, heeft gronden verworven voor de ontwikkeling van woningen, bedrijventerreinen en glastuinbouw. Op dit moment bedraagt de boekwaarde van de gronden € 97 mln. De boekwaarde is tot stand gekomen door de verwervingskosten en toegevoegde rente- en organisatiekosten. Op dit moment ligt de boekwaarde hoger dan de verkoopwaarde zonder ontwikkelpotentie.
Gevolg(en)	Op het moment dat de ontwikkelingen niet doorgaan, worden de gronden verkocht in de huidige veelal agrarische bestemming. Dit betekent dat de gronden circa € 67 mln (zie Jaarrekening Grondbank 2018) minder waard zijn dan de boekwaarde. Het provinciale aandeel van 40% bedraagt € 26,8 mln. Omdat de provincie al € 9,6 mln (zie Jaarrekening PZH 2018) in een voorziening heeft, treedt een provinciaal risico op van € 26,8 mln – € 9,6 mln = € 17,2 mln.
Achtergrond- informatie	De provincie neemt voor 40% risicodragend deel aan de Gemeenschappelijke Regeling (GR) Grondbank Rotterdam Zoetermeer Gouda (RZG) Zuidplas. Ten behoeve van de ontwikkeling van woningen, bedrijventerreinen en glastuinbouw zijn gronden gekocht. De Grondbank bezit circa 300 ha grond met een boekwaarde van circa € 97mln in totaal. De GR Grondbank blijft in ieder geval tot 1 januari 2025 bestaan. De opbrengst van de verkoop is onzeker, het risico bestaat dat de daadwerkelijke waarde van de bij de Grondbank in eigendom zijnde grond lager is dan de boekwaarde, maar het is ook goed mogelijk dat de verkoop leidt tot een hogere opbrengst dan de boekwaarde. Omdat de boekwaarde van alle gronden nu hoger is dan de taxatiewaarde heeft de Grondbank een negatieve algemene reserve. Dit is toegestaan mits er voldoende perspectief is op herstel. De waardeontwikkeling van de gronden is afhankelijk van marktontwikkelingen, maar wordt vooral gedomineerd door ruimtelijke ontwikkeling. De gemeente Zuidplas heeft in 2019 een nieuwe ontwikkelvisie opgesteld en vrijgegeven voor inspraak en verrijking.
Maatregelen	De waarde van de gronden in de huidige bestemming is lager dan de boekwaarde. Jaarlijks brengt de provincie haar voorziening in overeenstemming met 40% van de verliesvoorziening die de Grondbank zelf opneemt. Bij het bepalen van de marktwaarde is uitgangspunt dat (delen van) het grondbezit in ontwikkeling worden gebracht. Momenteel bedraagt het provinciale deel van deze verliesvoorziening € 9,6 mln. Momenteel wordt door de eigenaren van de Grondbank gestudeerd op mogelijkheden om een deel van de gronden in ontwikkeling te brengen. Waardebehoud van de Grondbank is een belangrijk onderdeel van deze studie. Het bestuur van de Grondbank stelt periodiek een Kader voor Uitnamestrategie vast. Hierin zijn onder andere het beleid voor gronduitgifte, het beheer en de stimulering van gebiedsontwikkeling vastgelegd. Gronden die op basis van het ruimtelijk beleid niet in aanmerking komen voor verdere ontwikkeling worden door de Grondbank afgestoten. Vanaf 2012 worden de rente- en organisatiekosten niet meer aan de boekwaarde toegerekend, maar verwerkt in de deelnemersbijdrage. Hierdoor neemt de boekwaarde niet verder toe.
Status risico	De huidige nog niet definitieve plannen voor het gebied omvatten woningbouw van bescheiden omvang. De ontwikkelvisie die de gemeente in 2019 heeft opgesteld geeft richting aan de woningbouw en ziet ook toe op het gebruik van grondbezit van de Grondbank. Het gevolg hiervan is dan ook dat de kans dat de waarde van de gronden terugvalt naar agrarisch is verkleind. Voorzichtigheidshalve voorzien we een provinciaal risico van € 17,2 mln met een kans van 50-75%.

15. Financiële risico’s ontwikkelopgave NNN / UPG

15.	Ontwikkelopgave NNN / UPG
Risico	De provincie is niet in staat om binnen budget en binnen de met het Rijk afgesproken tijd (2027) de ontwikkelopgave voor het Natuurnetwerk Nederland (NNN) te realiseren.
Oorzaken	Aangeboden instrumenten voor grondverwerving werken niet / slaan niet aan Benodigde gronden voor realisatie NNN zijn niet (tijdig) beschikbaar Hogere kosten grondverwerving bij actieve grondverwerving Hogere indexatie van grond- en inrichtingskosten Onvoldoende draagvlak vanuit de omgeving voor natuurrealisatie Beoogde kwalitatieve natuurdoelen voor het NNN zijn niet (tijdig) behaald of hebben niet de gewenste kwaliteit Benodigde (bestuurlijke) producten die natuurrealisatie mogelijk maken zijn niet (tijdig) gereed
Gevolg(en)	De provincie voldoet niet aan haar afspraken met het Rijk het NNN uiterlijk per 2027 te realiseren. Dat kan leiden tot terugvordering van door het Rijk ter beschikking gestelde budget. Uitgestelde realisatie van het NNN zal leiden tot hogere totale kosten vanwege hogere verwerving/inrichtingskosten (indexatie) en langer doorlopende proceskosten. Die extra kosten komen ten laste van PZH. Daarnaast leidt vertraging van de realisatie van het NNN tot een lagere realisatie van de door Europa opgelegde internationale natuurdoelstellingen. Naast de negatieve consequenties met betrekking tot de biodiversiteitsdoelstellingen heeft het niet behalen van de internationale natuurdoelstellingen ook directe nadelige gevolgen voor de economische ontwikkelruimte. De Programmatische Aanpak Stikstof laat de 1:1 relatie zien tussen het halen van de internationale natuurdoelen en de mogelijkheden met betrekking tot economische ontwikkelruimte. In de provincie Zuid-Holland is dit aspect nijpender t.o.v. andere provincies vanwege de grote economische belangen (Maasvlakte) en de beperktere (fysieke) ruimte om natuurdoelen te verwezenlijken.
Achtergrond-informatie	Natuurnetwerk Nederland (NNN) is sinds 2013 de naam van de ecologische hoofdstructuur van Nederland: een samenhangend netwerk van bestaande en toekomstige natuurgebieden in Nederland. Het vormt een belangrijk onderdeel van het natuurbeleid. Streven is de biodiversiteit in Nederland ten minste te stabiliseren, en dus verdere achteruitgang tegen te gaan: het door de EU aanvaarde standstillbeginsel. Sinds 2014 zijn de provincies verantwoordelijk voor natuurbeleid en de verdere ontwikkeling en beheer van NNN. Daarnaast toont de PAS-uitspraak in 2019 het belang aan van het behalen van de gestelde natuurdoelen voor de provincie om haar economische ontwikkelruimte te behouden/creëren.
Maatregelen	Met de vaststelling van het Kaderbesluit Groen zijn de hectares (500), die deel uitmaakten van de destijds door PS bij vaststelling van de Uitvoeringsstrategie NNN ingestelde Strategische reservering, in uitvoering genomen. Daarmee is de Strategische reservering opgeheven. In plaats daarvan is een buffer op programmaniveau ingesteld van € 29 mln. Daarnaast is besloten tot een actievere realisatiestrategie, waarbij PZH het voortouw neemt om het gebiedsproces te starten voor de projecten waarvoor nog geen externe initiatiefnemer is. In het uiterste geval neemt PZH een trekkersrol bij de realisatie van de restantopgave NNN, indien vaststaat dat daarvoor bij de gebiedspartijen geen mogelijkheden bestaan. Zorgvuldige bestuurlijke samenwerking/afstemming met gemeenten/waterschappen met betrekking tot in te zetten instrumentarium voor grondverwerving.
Status risico	De provincie Zuid-Holland moet vanaf 1 januari 2019 nog meer dan 1.300 ha verwerven en ongeveer 3.300 ha inrichten als ‘nieuwe natuur’. Integraal onderdeel van het natuurnetwerk is het aanleggen van meer dan 100 kilometer aan ecologische verbindingen. De grondverwerving op basis van vrijwilligheid loopt momenteel tegen haar grenzen aan, wat betekent dat andere instrumenten moeten worden ingezet. In de Krimpenerwaard worden deze als eerste ingezet; in de business case is voor dit gebied rekening gehouden met bijkomende hogere grondkosten. De business case wordt jaarlijks herijkt mede op basis van de ervaringen in dit gebied. De risico’s binnen het programma NNN zijn financieel afgedekt door een buffer van € 29 mln in de business case (waarvan € 10 mln voor Leenherenpolder) en de risicoreserveringen (posten onvoorzien) binnen de budgetten van de uitvoeringsprojecten van het programma NNN. Deze reserveringen tezamen zijn vooralsnog voldoende om risico's op project- en programmaniveau op te kunnen vangen. Een betrouwbare inschatting of de programmadoelen tijdig en binnen budget worden gerealiseerd kan pas rond 2022 worden gemaakt. Dan is een substantieel deel van de gebieden concreet gerealiseerd. Vooralsnog wordt daarom vastgehouden aan de totale risicoreservering en wordt voorgesteld om in 2022 (of eerder wanneer er noodzaak toe is) de realisatiestrategie te evalueren.

16. BRZO en/of RIE-bedrijven kunnen niet meer aan vergunningplicht voldoen

16.	Vergunningplicht BRZO en/of RIE-bedrijven
Risico	BRZO en/of RIE-bedrijven kunnen niet meer aan vergunningplicht voldoen
Oorzaken	Faillissement van BRZO/RIE bedrijf Grootschalige calamiteit leidend tot faillissement van BRZO/RIE bedrijf Striktere eisen door wijzigende wet- en regelgeving
Gevolg(en)	Gevolgschade (zoals kosten van verwijdering van (afval)stoffen of sanering) waarvoor geen juridisch aan te spreken verantwoordelijke is Politieke en maatschappelijke gevolgen
Achtergrond-informatie	De provincie is bevoegd gezag voor de vergunningverlening aan Besluit risico zware ongevallen (Brzo) en/of Richtlijn industriële emissies (RIE) bedrijven. De vijf omgevingsdiensten voeren het toezicht op de RIE-bedrijven uit en de omgevingsdienst DCMR voert het toezicht op de BRZO-bedrijven uit conform de nota VTH. Ingeval van een faillissement en/of calamiteiten (zoals brand) of wijzigende wet- en regelgeving kan de situatie ontstaan dat een bedrijf niet meer aan zijn vergunningplicht kan voldoen. Hierbij kan sprake zijn van gevolgschade. Bij gevolgschade kan gedacht worden aan de kosten van verwijdering van (afval)stoffen of sanering. Indien een bedrijf niet meer aan zijn vergunningplicht kan voldoen betekent dit niet automatisch dat de provincie verantwoordelijk is voor de ontstane schade. In eerste instantie zal gekeken worden naar de vergunninghouder en zijn verzekering. Indien de vergunninghouder failliet is en er onvoldoende middelen in de boedel aanwezig zijn, komen de eigenaren van de grond en opstallen in beeld. Indien er dan restkosten overblijven waarvoor geen juridisch aan te spreken verantwoordelijke is, kan de provincie er vanuit haar maatschappelijke verantwoordelijkheid voor kiezen (een deel) van deze kosten voor haar rekening te nemen.
Maatregelen	Door goed toezicht te houden en scherp te handhaven op naleving van de voorschriften voor omvang en soorten (afval)stoffen, wordt het risico beperkt tot de vergunde (afval)stoffen. De BRZO / RIE-bedrijven worden periodiek gecontroleerd op de wijze van opslag van de (gevaarlijke) stoffen. De omgevingsdiensten voeren regelmatig overleg met de portefeuillehouders vergunningverlening en toezicht & handhaving over uitvoeringsdilemma’s en beoogde handhavingsbesluiten. Op grond van de provinciale mandaatbesluiten moet de directeur van een omgevingsdienst informatie leveren aan en overleg voeren met de portefeuillehouder indien de uitoefening van een gemandateerde bevoegdheid naar verwachting politieke en maatschappelijke gevolgen kan hebben of indien een besluit tot consequentie kan hebben dat de provincie of Gedeputeerde Staten aansprakelijk worden gesteld.
Status risico	Het betreft een doorlopend risico. De kans dat dit risico zich voordoet wordt zeer klein geacht (de laatste keer dat dit zich voor heeft gedaan is meer dan 10 jaar geleden). Als het zich voordoet kan de impact groot zijn (al kunnen de kosten per situatie sterk verschillen). Voor de berekening in de paragraaf Weerstandsvermogen wordt daarom uitgegaan van een zeer kleine kans van optreden (0-25%) met een geschatte impact van € 15 mln (uitgaande van hooguit één incident per jaar). Een specifieke sector binnen de RIE-bedrijven is de afvalsector. Deze bedrijven hebben een verhoogd risicoprofiel vanwege de ketenafhankelijkheid binnen de sector en hoge frequentie van calamiteiten (afvalbranden). Er is een tendens dat verzekeraars premies verhogen of zelfs niet meer bereid zijn om deze bedrijven te verzekeren, waardoor gevolgschades eerder ten laste komen van bevoegd gezag. Momenteel wordt gewerkt aan landelijke wetgeving dat risicobedrijven verplicht om te zorgen voor een financiële zekerheidsstelling om schades op te vangen.

17a. De Europese Commissie kan subsidiabiliteit van uitgaven betwisten (programma periode 2014-2020)

17a.	De Europese Commissie kan subsidiabiliteit van uitgaven betwisten (programma periode 2014-2020)
Risico	De provincie loopt bij Europese projecten (voor de onderdelen waarvoorzij (eind)verantwoordelijk is) het risico dat uitgaven achteraf als niet-subsidiabel worden aangemerkt
Oorzaken	Bij indiening van declaraties bij het desbetreffende programma blijkt dat niet is voldaan aan de administratieve eisen Bij een afgesloten Europees subsidieproject is het risico dat achteraf uitgaven ten behoeve van het project niet-subsidiabel worden geacht naar aanleiding van een extra controle
Gevolgen	De provincie krijgt (maximaal) het relatieve aandeel van de Europese subsidie in de gemaakte uitgaven niet vergoed Subsidies kunnen, zelfs vijf jaar na afsluiting van het subsidieprogramma, worden teruggevorderd. Het teruggevorderde bedrag kan oplopen tot 50% van de totale omvang van de projectkosten
Achtergrond informatie	Niet van toepassing.
Maatregelen	Bewaking van de subsidiabiliteit van uitgaven door goede projectvoorbereiding en -selectie. Het steunpunt subsidies van de provincie bewaakt op actieve wijze dat voldaan wordt aan de eisen van de Europese Unie. Voortdurende bewaking van de procedures voor het indienen van tussentijdse declaraties. Zorgdragen voor een goede archivering van al afgerekende projecten naar de maatstaven van de Europese Commissie.
Status risico	In de huidige programmaperiode is de provincie op dit moment betrokken bij 9 verschillende projecten, in 5 verschillende programma’s. Het is mogelijk dat de provincie het komend jaar in nog een aantal Europese projecten gaat deelnemen. Momenteel lopen er vier aanvragen in drie verschillende programma’s. De provincie ontvangt voor deelname aan de huidige 9 projecten totaal € 6,35 mln. Aangezien het risico verspreid is over meerdere projecten en programma’s, wordt de impact van het risico geschat op € 3,2 mln. Op dit moment zijn er 7 projecten in uitvoering.

17b. De Europese Commissie kan subsidiabiliteit van uitgaven betwisten (programma periode 2007-2013)

17b.	De Europese Commissie kan subsidiabiliteit van uitgaven betwisten (programma periode 2007-2013)
Risico	De provincie loopt bij Europese projecten (voor de onderdelen waarvoorzij (eind)verantwoordelijk is) het risico dat uitgaven achteraf als niet-subsidiabel worden aangemerkt.
Oorzaken	Bij indiening van declaraties bij het desbetreffende programma blijkt dat niet is voldaan aan de administratieve eisen. Bij een afgesloten Europees subsidieproject is het risico dat achteraf uitgaven ten behoeve van het project niet-subsidiabel worden geacht naar aanleiding van een extra controle.
Gevolg(en)	De provincie krijgt (maximaal) het relatieve aandeel van de Europese subsidie in de gemaakte uitgaven niet vergoed Subsidies kunnen, zelfs vijf jaar na afsluiting van het subsidieprogramma, worden teruggevorderd. Het teruggevorderde bedrag kan oplopen tot 50% van de totale omvang van de projectkosten
Achtergrond- informatie	N.v.t.
Maatregelen	Zorgdragen voor een goede archivering van al afgerekende projecten naar de maatstaven van de Europese Commissie.
Status risico	In totaal heeft de provincie in de vorige periode € 6,7 mln aan Europese financiering ontvangen voor deelname aan 5 projecten in 2 verschillende programma’s. De impact van dit risico wordt geschat op € 3,8 mln. Risico is ongewijzigd voor 2020. In afwachting van mogelijke controles.

18. Omgevingsrisico’s vergunningverlening, toezicht en handhaving

18.	Omgevingsrisico’s vergunningverlening, toezicht en handhaving
Risico	Een besluit of maatregel genomen in het kader van de wettelijke taak van vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH) wordt succesvol aangevochten door vergunninghouder/verkrijger en/of burger.
Oorzaken	De provincie heeft onevenredige eisen gesteld bij het verlenen van een vergunning. De provincie heeft (onterecht) een bedrijf onder verscherpt toezicht gesteld en/of stilgelegd.
Gevolg(en)	Financieel: het terugbetalen van eventuele proceskosten, evenals schadeclaims alsmede onvoorziene kosten als gevolg van handhavingsbesluiten. De kosten voor bestuursdwang kunnen in principe verhaald worden op het bedrijf, het risico bestaat dat dit niet (meer) mogelijk is. Imagoschade.
Achtergrond-informatie	Vergunningverlening, toezicht en handhaving kennen altijd omgevingsrisico’s. Het is een politiek gevoelig beleidsveld. De betrokkenheid van burgers en externe partijen en daarmee de beïnvloeding van externen bij de uitvoering van de werkzaamheden is groot. In het kader van de besluitvorming lopen de omgevingsdiensten dan wel de provincie dan ook altijd juridische risico’s. Regelmatig wordt tegen een besluit bezwaar dan wel beroep aangetekend. Verder kunnen claims als gevolg van economische, milieu- of gezondheidsschade leiden tot extra kosten voor de provincie. Daarnaast kunnen kosten ontstaan als gevolg van handhavingsbesluiten als bestuursdwang. Het nemen van bestuurlijk gecalculeerde risico’s is een onderdeel van het vergunningverlenings- en toezicht- en handhavingsbeleid. De omgevingsdiensten voeren dit beleid uit namens de provincie. Binnen Zuid-Holland hebben we te maken met veel complexe bedrijven en complexe vergunningen. Het verlenen van dergelijke vergunningen alsook het toezicht houden op deze vergunningen vraagt om veel kennis en expertise. Nieuwe ontwikkelingen als Zeer Zorgwekkende Stoffen en de veranderende wet- en regelgeving vragen veel specifieke kennis en expertise van de omgevingsdiensten. Indien er niet geïnvesteerd wordt in het vergroten van kennis en expertise kan de situatie ontstaan dat de omgevingsdiensten niet meer aan de kwaliteitscriteria kunnen voldoen.
Maatregelen	De vergunningverlening, toezicht en handhaving is ondergebracht bij de omgevingsdiensten. De provincie ziet erop toe dat de omgevingsdiensten de provinciale beleidskaders conform de Nota VTH uitvoeren en voldoen aan de vigerende kwaliteitscriteria. Beschikbaar stellen van extra financiële middelen voor het kunnen aantrekken van voldoende gekwalificeerd personeel. De provincie en DCMR investeren in het optimaliseren van het vergunningentraject (programma Altijd Actuele Digitale Vergunning). Zorgvuldig inzetten van handhavingsinstrumenten, zoals verscherpt toezicht, stilleggen van een bedrijf en bestuursdwang.
Status risico	In 2018 is het risico nijpender geworden. Hiertoe zijn in de Begroting 2019 extra financiële middelen beschikbaar gesteld voor het kunnen aantrekken van voldoende gekwalificeerd personeel. Gekwalificeerd personeel is echter niet beschikbaar op de arbeidsmarkt. De omgevingsdiensten zetten nu in op opleidingstrajecten waarvan resultaten langzaam zichtbaar worden. Ook wordt door de omgevingsdiensten goed geprioriteerd. Het risico speelt in de volle breedte van de omgevingsdiensten en ook bij alle provincies. Indien vergunningverlening, toezicht en handhaving niet meer op het vereiste niveau worden uitgevoerd kan dit leiden tot meer bezwaar- en beroepszaken en tot meer schadeclaims. De huidige kansinschatting is 25-50%. Er wordt uitgegaan van een maximale schade van € 5 mln op jaarbasis.

19. Geen aflossing gegarandeerde leningen derden

19.	Geen aflossing van geldleningen
Risico	Geldleners zijn niet in staat de rente en aflossing op afgesloten geldleningen te betalen. Het gaat hier om: Geldleningen door de provincie zelf verstrekt; Geldleningen verstrekt door derden en waarvoor de provincie garant staat (garantstellingen).
Oorzaken	De financiële positie van de geldlener verslechterd door (dreigend) faillissement.
Gevolg(en)	De door de provincie verstrekte leningen worden (deels) niet terugbetaald. Derden spreken de provincie aan als borg op grond van de garantstelling.
Achtergrond- informatie	Het betreft leningen/garantstellingen op het terrein van: Verplichtingen van het Groenfonds (garantstelling). Personenvervoer over water (garantstelling). Veerexploitanten (geldlening).
Maatregelen	Voor de door de provincie verstrekte geldlening is een risicobuffer in het betreffende begrotingsprogramma opgenomen. In sommige garantstellingsovereenkomsten zijn voor een deel van het bedrag van de gegarandeerde geldlening hypothecaire zekerheden bedongen, die kunnen worden uitgewonnen indien de provincie als borg wordt aangesproken.
Status risico	Garantstellingen: De garantstelling op het terrein van personenvervoer over water heeft betrekking op de Waterbus. De exploitatieresultaten van de Waterbus zijn momenteel dusdanig dat de kans dat de provincie als borg wordt aangesproken zeer klein is. Ten aanzien van het Groenfonds zijn geen wijzigingen te melden. Door de provincie verstrekte geldleningen: Het risico is toegenomen voor de geldlening aan de veerexploitanten. De risicobuffer in het begrotingsprogramma is vooralsnog voldoende om dit risico op te vangen. De te lopen maximale schade bedraagt is gedaald tot € 11,3 mln vanwege een neerwaartse bijstelling met € 0,5 mln van de garantstelling Waterbus. De kans dat het risico optreedt wordt laag ingeschat (0-25%).

20. Aansprakelijkheidsrisico ingeleend personeel

20.	Aansprakelijkheidsrisico ingeleend personeel
Risico	De provincie wordt aansprakelijk gesteld voor het uitbetalen van loon, loon- en/of omzetbelasting of loonheffing aan ingeleend personeel die niet door de uitlener wordt afgedragen op basis van de Invorderingswet en de Wet Aanpak Schijnconstructies (WAS).
Oorzaken	Faillissement van een uitlener Wanbetaling van de uitlener
Gevolg(en)	In eerste instantie ligt het risico bij onze leverancier maar als deze om diverse redenen failleert of weigert uit te betalen, bestaat er een risico voor de provincie. Voor de bepaling van het risico wordt uitgegaan van een maximale schade van 1% van de totale inleen per jaar (1% van € 25 mln is € 0,25 mln) en een zeer lage kans van optreden van 0-25%.
Achtergrond-informatie	De inlenersaansprakelijkheid is gebaseerd op art. 34 van de Invorderingswet. Deze houdt in dat in sommige gevallen de inlener van personeel die onder zijn leiding en toezicht werkzaam zijn aansprakelijk gesteld kan worden voor de loon- en omzetbelasting die door de uitlener (bijvoorbeeld een uitzendbureau) niet is afgedragen. Mocht bijvoorbeeld in geval van een faillissement het uitleenbedrijf nog een schuld hebben aan de Belastingdienst, dan kan de fiscus dat bedrag (deels) verhalen op bedrijven of instellingen waar het uitgeleend personeel heeft gewerkt. Met ingang van 1 juli 2015 is de Wet Aanpak Schijnconstructies (WAS) in werking getreden. Deze wet regelt onder meer dat een werknemer, indien hij niet betaald wordt volgens de wet, verhaal kan halen hogerop in de keten. De civielrechtelijke ketenaansprakelijkheid voor het loon op grond van de WAS kent geen algehele vrijwaring. Dit betekent dat er geen “afvinklijst” bestaat waaraan een opdrachtgever zich kan houden om gegarandeerd gevrijwaard te worden van aansprakelijkstelling. De aansprakelijkstelling kan oplopen tot (maximaal) 108,3% van de niet afgedragen loonheffingen. Deze kosten komen bovenop de (reeds betaalde) facturen aan de inlener. In de Aanbestedingswet 2012 is een beperking opgenomen voor eisen aangaande financiële zekerheid. Door deze beperking kan sprake zijn van een licht verhoogd risico ten opzichte van eerdere omstandigheden. De inlenende organisaties zijn verplicht een zogenoemde Waadi (Wet Allocatie Arbeidskrachten door Intermediairs) check uit te voeren.
Maatregelen	De aansprakelijkheid is niet (altijd) voor 100% af te dekken. Wel worden de volgende maatregelen genomen om het risico te beheersen: werken met erkende en/of gecertificeerde bedrijven; sluiten van goede raamcontracten waarbij bijvoorbeeld ook zover wettelijk mogelijk gekeken wordt naar de liquiditeitspositie van betreffende ondernemingen; tools voor screening van bedrijven; waar van toepassing het gebruik van het Uniform Europees Aanbestedingsdocument met waar mogelijk: uitsluitingsgronden die verband houden met de betaling van belastingen of sociale premies; uitsluitingsgronden met betrekking tot insolventie, belangenconflicten of beroepsfouten.
Status risico	Tot op heden zijn bij de provincie geen claims opgelegd met betrekking tot de inlenersaansprakelijkheid. Gezien het feit dat de provincie gebruik maakt van ingeleend personeel is dit een doorlopend risico.

21. Doorlevering gronden aan TBO's

21.	Doorlevering gronden aan TBO's
Risico	De provincie moet subsidies, die eerder zijn verstrekt in het kader van de grondverwerving door terreinbeherende organisaties (de landelijke subsidieregeling PNB en voorgangers en zijn provinciale tegenhangers), terugvorderen inclusief rente.
Oorzaken	VGG eist terugvordering van rente over staatssteun, die zou zijn verleend door de provincie aan terreinbeherende organisaties (TBO’s) De Europese Commissie oordeelt dat sprake is van onverenigbare staatssteun
Gevolg(en)	Faillissement van Zuid-Hollands Landschap en Natuurmonumenten Negatieve gevolgen voor de continuïteit en kwaliteit van het natuurbeheer Stilleggen programma NNN
Achtergrond- informatie	De Vereniging Gelijkberechtiging Grondbezitters (VGG) heeft een klacht ingediend bij de Europese Commissie met als strekking dat de subsidies die eerder zijn verstrekt in het kader van de grondverwerving door terreinbeherende organisaties (de landelijke subsidieregeling PNB en voorgangers en zijn provinciale tegenhangers) in strijd zou zijn met de EU-regelgeving inzake staatssteun. Voor Zuid-Holland gaat het om subsidies die verstrekt zijn aan het Zuid-Hollands Landschap en Natuurmonumenten (Staatsbosbeheer is geen partij in deze kwestie, aangezien het een ZBO is). De VGG heeft een brief gestuurd aan de provincie waarin deze wordt gesommeerd tot terugvordering van rente over staatssteun, die zou zijn verleend door de provincie aan terreinbeherende organisaties (TBO’s). Als de Europese Commissie oordeelt dat sprake is van staatssteun, dan zal geëist worden dat het Rijk (naar nationaal recht) een bedrag terugvordert dat kan variëren van circa € 0,2 mld (bij toelaatbare staatssteun) tot € 1,2 mld (bij ontoelaatbare staatssteun). Het Rijk zal deze vordering mogelijk deels neerleggen bij de provincies (als uitvoerders van de provinciale regelingen en sinds 2007 ook van de PNB-regeling). Het is niet bekend hoe de vordering verdeeld zal worden over de provincies. Ten tijde van het ILG was de provincie Zuid-Holland goed voor 1/6 van het landelijke budget. Rijk en de provincies kunnen het ‘steunbedrag’ vorderen bij de TBO’s, maar de realiteit gebiedt te zeggen dat dit het einde betekent van het natuurbeheer in Nederland aangezien de TBO’s hierdoor failliet zullen gaan en de gronden en het beheer door andere partij(en) zal moeten worden overgenomen. Dit zal dus grote financiële maar ook beleidsmatige consequenties hebben voor de continuïteit en kwaliteit van de taakuitoefening op het gebied van natuurbeheer.
Maatregelen	Ter voorkoming van toekomstige situaties van staatssteun: Conform de vastgestelde Nota Beheer EHS (2013) verkoopt de provincie Zuid-Holland thans natuurgronden tegen een marktconforme prijs, voor zover de provincie deze zelf in eigendom heeft of krijgt. De verwerving geschiedt direct door de terreinbeheerder zelf, met een latere subsidie voor afwaardering op basis van een door de Europese Commissie goedgekeurde subsidieregeling. Ter beheersing van de klacht VGG: In IPO-verband inzichtelijk maken van de financiële consequenties voor elk van de provincies en mogelijke maatregelen bespreken om continuïteit en kwaliteit van het natuurbeheer te borgen. Het beheer van de natuurgronden die worden gerealiseerd in het programma NNN (tijdelijk) in eigen beheer uitvoeren, of zelfs het NNN-programma stilleggen/uitstellen.
Status	De Europese Commissie oordeelde in 2015 dat het weliswaar ging om staatssteun die gemeld had moeten worden, maar dat deze staatssteun wel toelaatbaar was. De VGG heeft dat besluit bestreden bij het Europese Gerecht. Het Gerecht van Eerste Aanleg van de Europese Unie steunt de VGG en heeft het besluit van de Commissie vernietigd (oktober 2018). Nu is de Europese Commissie weer aan zet om een nieuw besluit te nemen. Dit zal leiden tot een uitgebreider onderzoek. Tot op heden is er geen zicht op moment en inhoud van deze besluitvorming.

22. Meerkosten als gevolg van onverwachte incidenten in het areaal

22.	Meerkosten als gevolg van bijzondere incidenten in het areaal
Risico	Er vindt een bijzonder incident plaats in het areaal (wegen, vaarwegen) van de provincie Zuid-Holland.
Oorzaken	Schade door derden, bijvoorbeeld door aanvaringen, waarvan de kosten voor het herstel door wettelijke beperkingen niet volledig op de veroorzaker kunnen worden verhaald. Bezwijken van het provinciale areaal, bijvoorbeeld oevers, waardoor schade aan eigendommen van derden ontstaat. Schade/bezwijken door (natuur)rampen. Digitale inbraak op bediencentrale
Gevolg(en)	(Dodelijke) ongevallen Herstelkosten Hinder, beperkte beschikbaarheid/doorstroming Claims
Achtergrond-informatie	Incidenten, zoals (eenzijdige) ongelukken of kleinschalige aanvaringen, in het areaal kunnen niet geheel worden voorkomen en worden veelal veroorzaakt door menselijk gedrag / onwettelijk gebruik van het areaal. Binnen het programmabudget wordt rekening gehouden met een beperkt aantal schades/ongelukken met beperkte financiële consequenties. Voor bijzondere incidenten, met grote financiële consequenties die niet op een veroorzaker kunnen worden verhaald, is binnen het programma geen rekening gehouden. Of in het reguliere onderhoudsbudget financiële ruimte beschikbaar is voor het herstel van de schade aan het provinciale areaal wordt onder andere bepaald door de tijd die verstreken is sinds het laatste groot onderhoud en eventuele verzekering van het desbetreffende object. De eventuele gevolgschade aan eigendommen van derden is niet verzekerd en maakt geen onderdeel uit van het reguliere onderhoudsbudget. Letselschade is wel verzekerd.
Maatregelen	Het tijdig uitvoeren van beheer- en onderhoud, waaronder inspecties, heeft tot doel de kans op het technisch falen van de infrastructuur te beperken. Door op risicovolle plaatsen de inrichting te veranderen, wordt beoogd de schade aan het provinciale areaal te minimaliseren. Met het inzetten van de wettelijke mogelijkheden, waaronder de provinciale (vaar)weg verordening, wordt de kans op incidenten op en aan het areaal beperkt. Verzekeren van letselschade en schade aan objecten met een hoog risicoprofiel.
Status risico	Het betreft een doorlopend risico. In het programmabudget is voor bijzondere incidenten geen expliciete reservering opgenomen. Bij het voordoen van bijzondere incidenten dient afdekking vanuit de algemene middelen te worden geborgd. Uit een onderzoek bij soortgelijke organisaties, waaronder bij Rijkswaterstaat, blijkt dat er onvoldoende ervaringsgegevens ontsloten zijn om een gefundeerde kwantificering van kans en impact voor bijzondere incidenten te bepalen. Op basis van eigen ervaringscijfers houden wij een maximale schade aan van € 25 mln en een kans van 0-25% voor bijzondere incidenten. Jaarlijks is wel sprake van een aantal kleine incidenten (aanvaringen) op provinciale vaarwegen. Deze incidenten hebben tot op heden geen financiële consequenties gehad voor de Algemene reserves.

23. Claims subsidieregeling bedrijventerreinen

23.	Claims subsidieregeling bedrijventerreinen
Risico	Op grond van de subsidieregeling bedrijventerreinen moet de provincie meer subsidie uitkeren.
Oorzaak	In de subsidieregeling is artikel 5, lid 8 opgenomen waarop in bepaalde situaties een beroep kan worden gedaan op de mogelijkheid het verleende bedrag te verhogen tot maximaal 10% van het oorspronkelijk verleende bedrag.
Gevolg(en)	Uitbetaling van een maximaal bedrag van € 0,4 mln dat op grond van de lopende dossiers kan worden geclaimd.
Achtergrond- informatie	Tot nu toe is van artikel 5, lid 8 in de subsidieregeling op beperkte schaal een beroep op gedaan en slechts tweemaal is dit beroep gehonoreerd. De subsidieregeling is sinds 2013 gestopt. De impact is alleen van toepassing op nog openstaande subsidiedossiers binnen de aflopende regeling. Het ging per 1 januari 2019 om nog 18 openstaande dossiers. Het laatste dossier zal naar verwachting in 2022 aflopen (dit is inclusief de maximale verlengingstermijn).
Maatregelen	Met de materiële gevolgen van het risico wordt rekening gehouden in de algemene reserve om geen beslag te leggen op de programmamiddelen. Permanent wordt gemonitord welke claims ingediend worden. Voorts wordt periodiek nagegaan of bij enkele andere projecten voor bedrijventerreinen, waaraan een incidentele of maatwerksubsidie is verleend, een soortgelijk risico bestaat.
Status	Het risico is in 2017 actueel geworden in verband met beroepen op artikel 5, lid 8 van de subsidieregeling. Er is in 2018 een claim van beperkte omvang gehonoreerd. Deze zal worden verrekend op het moment dat de subsidie wordt afgerond. De omvang valt binnen de thans aangehouden risicoreservering. Vooralsnog worden geen extra claims verwacht.

24. Warmtebedrijf Holding

24.	Subsidies (in de vorm van een lening) aan Warmtebedrijf Holding B.V.
Risico	De in 2018 verleende provinciale subsidie (in de vorm van een lening) aan Warmtebedrijf Holding B.V. (WbR) van € 0,7 mln wordt in de toekomst mogelijk omgezet in agio en zal daarmee naar verwachting niet worden terugbetaald. Verder bestaat de mogelijkheid dat de in 2019 aanvullend verleende provinciale subsidies (in de vorm van een lening) van in totaal € 4,85 mln in de toekomst niet door WbR kunnen worden terugbetaald.
Oorzaken	Er kan onvoldoende toekomstperspectief voor WbR worden geboden.
Gevolg(en)	De verwachting is dat de provinciale lening van € 0,7 mln niet meer zal worden terugbetaald. Op het moment dat deze lening in agio wordt omgezet zal worden bepaald wat daarvan de waarde is op dat moment. De waarde ervan is sterk afhankelijk van het geboden toekomstperspectief op dat moment. De in 2019 ter beschikking gestelde twee subsidies (in de vorm van een lening) van in totaal € 4,85 mln zullen in het geval van het uitblijven van een final investment decision mogelijk niet worden terugbetaald door WbR. In dat geval dient de waarde van de betreffende twee subsidies (in de vorm van een lening) van € 4,85 mln te worden afgeboekt. Voor de afdekking van deze mogelijke afboekingen wordt gebruik gemaakt van de reeds bestaande risicoreserve Energiefonds die meerjarig wordt opgebouwd tot € 43,1 mln (zie ook risico 10). Vanwege de mogelijke specifieke omzetting van de provinciale lening van € 0,7 mln in agio is deze risicoreserve Energiefonds op grond van het PS besluit van 30 januari 2019 met ongeveer € 0,2 mln extra verhoogd naar € 43,3 mln.
Achtergrond- informatie	De provincie heeft op 21 december 2017 ingestemd met het overdragen van haar aandelen WbR Infra aan WbR Holding. Met deze omzetting van aandelen heeft de provincie een aandeelhoudersbelang van circa 2,5% verkregen. Het aandelenkapitaal is in natura ingebracht en heeft een intrinsieke waarde van € 1,2 mln. Net na deze aandelenomzetting is WbR in financiële moeilijkheden gekomen. De gemeente Rotterdam heeft, gelet op deze situatie, de bestaande kredietfaciliteit van WbR in 2018 aanzienlijk verhoogd. In het verlengde daarvan heeft de provincie een drietal subsidies (in de vorm van een lening) verstrekt van € 0,7 mln (2018), € 4 mln (2019) en € 0,85 mln (2019). In de bestuursovereenkomst Leiding over Oost tussen de gemeente Rotterdam en de provincie van begin 2019 is overeengekomen dat onder de gestelde opschortende voorwaarden de in 2018 verleende provinciale subsidie (in de vorm van een lening) van € 0,7 mln niet door WbR hoeft te worden terugbetaald. Deze zal in dat geval worden omgezet in agio. Verder hebben de twee aandeelhouders zijnde de gemeente Rotterdam en de provincie op basis van deze bestuursovereenkomst afgesproken om tot het moment van final investement decision (FID) tijdelijke overbruggingsfinanciering ter beschikking te stellen. Daarvoor zijn in 2019 twee provinciale subsidies (in de vorm van een lening) onder de gestelde voorwaarden toegekend van € 4 mln respectievelijk € 0,85 mln. Deze provinciale subsidies (in de vorm van een lening) hebben op dit moment een looptijd tot 31 december 2020. In welke mate deze subsidies (in de vorm van een lening) in de toekomst kunnen worden terugbetaald en/of worden omgezet in agio is sterk afhankelijk van het toekomstperspectief van WbR. In geval van een faillissement zal daarvan geen sprake zijn. De bestuurlijke inspanningen zijn er de komende periode op gericht om dit te voorkomen.
Maatregelen	De twee aandeelhouders hebben begin 2019 onder een aantal opschortende voorwaarden ingestemd met de bestuursovereenkomst om te komen tot een toekomstbestendiger WbR. Onder meer door realisatie van extra afzet in combinatie met extra uitbreiding van het bestaande warmtetransportsysteem en extra financiële inbreng van (nieuwe) aandeelhouders waaronder mogelijk het Warmteparticipatiefonds Zuid-Holland B.V. (WPF). lndien aan alle opschortende voorwaarden is voldaan zal conform de genoemde bestuursovereenkomst worden begonnen met de aanleg van de nieuwe warmtetransportleiding naar Leiden. In dat geval zal de subsidie (in de vorm van een lening) van € 0,7 mln in agio worden omgezet. De overige twee subsidies (in de vorm van een lening) zullen dan conform afspraken worden terugbetaald.
Status	Op dit moment zijn alle inspanningen erop gericht om WbR een toekomstbestendig perspectief te bieden. In dat geval wordt de provinciale subsidie (in de vorm van een lening) van € 0,7 mln niet terugbetaald, maar wordt omgezet in agio. En is het uitgangspunt dat de andere subsidies (in de vorm van een lening) zullen worden terugbetaald. Vooralsnog is het risicoprofiel bepaald op 25% dat dit niet zal gebeuren. Voorafgaande aan de final investment decision zal dit risicoprofiel worden herijkt. Het risico dat de verstrekte subsidies (in de vorm van een lening) niet wordt terugbetaald wordt afgedekt door de risicoreserve Energiefonds en komt niet ten laste van de algemene reserve.

25. Informatieverzoeken Wob

25.	Informatieverzoeken Wob
Risico	Er worden meer complexe en omvangrijke verzoeken om informatie gedaan op grond van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob).
Oorzaken	Maatschappelijke ontwikkelingen (mondigheid burger en journalisten) Informatie is niet goed toegankelijk Striktere AVG-wetgeving
Gevolg(en)	Hogere kosten (beschikbaar budget en capaciteit zijn ontoereikend) Imagoschade
Achtergrond-informatie	De Wet openbaarheid van bestuur (Wob) regelt het recht op informatie van de overheid. Overheidsinformatie is altijd openbaar, tenzij de Wob of andere wetgeving bepaalt dat de gevraagde informatie niet geschikt is om openbaar te maken. De verwachting is dat er een stijgende lijn komt in vooral complexe en omvangrijke verzoeken om informatie waardoor de ambtelijke organisatie voor extra kosten komt te staan en capaciteit nodig heeft. Per geval kan de claim hoog zijn. Dit wordt beïnvloed door de aard en omvang van de gevraagde informatie en de daaruit voortvloeiende aantal documenten die uit de PZH systemen gehaald moeten worden. Het jaarverslag van de Wob signaleert deze trend die zich lijkt voort te zetten. Per verzoek kan het benodigde budget vele malen hoger zijn dan het hiervoor uitgetrokken budget. De vraag van de buitenwereld om informatie is niet in te schatten. Het steeds verder openbaar maken van stukken binnen de PZH is al enige jaren bezig. De provincie moet hier voldoen aan de eisen zoals de centrale wetgeving die stelt en biedt geen mogelijkheid hieraan beperkingen op te leggen.
Maatregelen	Publiceren van openbare documenten en goed vindbaar maken voor derden. In collectief overheidsverband inzichtelijk maken wat de kosten zijn van een Wob-verzoek en kaders opstellen omtrent openbaarheid van documenten.
Status risico	In 2019 zijn verschillende Wob-verzoeken gedaan. Deze trend lijkt zich voort te zetten. De kans wordt hoog (50-75%) ingeschat dat in 2020 opnieuw een complex en omvangrijk Wob-verzoek wordt gedaan, waarvoor maximaal € 3 mln kosten nodig zijn aanvullend op de reeds gereserveerde middelen.

26. Asbest renovatie C-gebouw

26.	Asbest renovatie C-gebouw
Risico	Voor de renovatie van het C-gebouw dienen extra, nog onbekende kosten, te worden gemaakt in verband met de verwijdering van aanwezige asbest.
Oorzaken	De omvang en type asbest in het C-gebouw is, zonder destructief onderzoek, niet in te schatten. Besloten is dat de kosten voor een eventuele asbestsanering niet ten laste van het projectbudget komen.
Gevolg(en)	De algemene reserve wordt aangesproken voor de dekking van deze eventuele extra kosten.
Achtergrond-informatie	Er is asbest aangetroffen bij eerder onderzoek in het gebouw. Dit asbest zal gesaneerd moeten worden tijdens de sloopwerkzaamheden ten behoeve van de renovatie van het C-gebouw. In het projectbesluit heeft GS de asbestsanering buiten de scope van het project gehouden. De kosten van de sanering komen ten laste van de Algemene Reserve. De omvang van de kosten kan pas met een redelijke betrouwbaarheid worden ingeschat op basis van een asbestinventarisatie die kan worden uitgevoerd op het moment dat er geen activiteiten meer plaatsvinden in het gebouw.
Maatregelen	Asbestinventarisatie (destructief onderzoek) na verhuizing medewerkers uit C-gebouw (Q4 2019)
Status risico	De kans dat asbest wordt aangetroffen is reëel. De aard en omvang is echter nog onbekend. Dat is de reden dat de gevolgschade vooralsnog op PM staat.

27. Impact PAS-uitspraak

27.	Impact PAS-uitspraak
Risico	Er worden tijdelijk geen vergunningen verleend aan plannen/projecten activiteiten die kunnen leiden tot overschrijding van de kritische depositiewaarde voor stikstof voor een specifiek habitattype in het betrokken (Natura 2000) gebied.
Oorzaken	De Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft geoordeeld dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) in strijd met de Habitatrichtlijn is vastgesteld en de PAS onverbindend verklaard, oftewel het gebruik van het PAS als kader voor ‘toestemmingsbesluiten’ verboden. Forse overbelasting stikstofdepositie in de natuur. Europese verplichting in het kader van de Vogel- en Habitatrichtlijn om natuur te behouden.
Gevolg(en)	Voorgenomen plannen gaan niet door/projecten komen (tijdelijk) stil te liggen. Binnen projecten moeten aanvullende (bron)maatregelen worden genomen met bijbehorende financiële en tijdsconsequenties. Bereikbaarheid komt in het geding door vertraging/opschorting van projecten. Juridische/contractuele consequenties ten gevolge van vertraging. Personele consequenties: tijdelijk stilleggen van projecten leidt tot minder capaciteitsbehoefte, terwijl advies/onderzoek voor PAS-maatregelen en versnelling van natuurontwikkeling om meer capaciteit vraagt.
Achtergrond-informatie	De Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft op 29 mei 2019 het gebruik van het PAS als kader voor ‘toestemmingsbesluiten’ verboden. Dat heeft direct gevolgen voor het vaststellen van plannen, projecten én voor vergunningverlening als die kunnen leiden tot een toename van de uitstoot van stikstofoxiden of ammoniak. Die stoffen komen vrij bij alle verbrandingsprocessen en door ammoniakemissies in de landbouw. De voornaamste bronnen zijn verkeer, industrie en landbouw. Er moet een herbeoordeling plaatsvinden voor alle nog niet onherroepelijke plannen of projecten waarvan uit een AERIUS-berekening is gebleken dat de toename van de depositie: Onder de drempelwaarde van 0,05 mol/ha/jaar blijft. De in het PAS gehanteerde drempelwaarden zijn volgens de Afdeling niet goed onderbouwd en mogen daarom niet langer worden gebruikt (zolang de onderbouwing niet is verbeterd), óf: Binnen het PAS gemeld moest worden. Dit was het geval voor alle projecten met een depositie groter dan 0,05 en kleiner dan of gelijk aan 1 mol/ha/jaar, zolang er althans nog voldoende depositieruimte beschikbaar was, óf: Groter is dan 1 mol/ha/jaar (en dus binnen het PAS vergunningplicht), maar waarvan de vergunning nog niet onherroepelijk is. Dat is het geval wanneer tegen het besluit bezwaar is gemaakt of beroep is ingesteld.
Maatregelen	Inventarisatie maken van projecten waar deze uitspraak op van invloed is binnen de provincie Zuid-Holland (het Rijk heeft dit verzoek aan alle provincies gedaan). Deelnemen in landelijke werkgroepen om ontstane problematiek in kaart te brengen en te adviseren over oplossingen (bv. salderingsbank). Analyseren wat de impact is van de uitspraak op individuele projecten en categoriseren naar laag-middel-hoog risicoprofiel. Opstellen van stappenplan/lijst van te nemen maatregelen naar mate van effectiviteit. Intern adviseren van projectleiders. Natuurontwikkeling versnellen om te voldoen aan de internationale verplichtingen om de natuur te behouden.
Status risico	De uitspraak heeft mogelijk betrekking op 3400-3500 projecten van gemeenten, waterschappen en provincie in Zuid-Holland. Het merendeel van deze projecten betreft woningen (circa 2.500); daarnaast betreft het bedrijventerreinen, industrie en infrastructuur. Een beperkt aandeel hiervan is provinciale projecten. De impact van de uitspraak op de projecten dient nader te worden geïnventariseerd. De financiële schade is op dit moment dan ook nog niet te benoemen. Voor een deel van de projecten zal de schade beperkt zijn en binnen het project of het begrotingsprogramma worden opgelost; voor een deel van de projecten kan de schade sterk op gaan lopen en zal aanspraak worden gedaan op de Algemene reserve.